PMEG 2024
12.2.1. N – bazaj reguloj
La finaĵo N povas almetiĝi kiel finaĵo de diversspecaj vortoj.
O-vortoj: domo → domon, hundo → hundon, virino → virinon, seĝoj → seĝojn, vidoj → vidojn
A-vortoj: ruĝa → ruĝan, granda → grandan, virina → virinan, verdaj → verdajn, knabaj → knabajn
personaj pronomoj: mi → min, ĝi → ĝin, ili → ilin, oni → onin
tabelvortoj je U, O, A kaj E: kiu → kiun, iu → iun, ĉiuj → ĉiujn, kio → kion, ĉio → ĉion, ia → ian, nenia → nenian, tiaj → tiajn, tie → tien, ie → ien
lokaj E-vortoj: hejme → hejmen, strande → stranden (E-vortoj sen loka signifo ne povas ricevi N-finaĵon)
Legu ankaŭ pri N-finaĵo ĉe ne-esperantigitaj nomoj.
La finaĵo N staras ĉiam post eventuala J-finaĵo: domojn, hundojn, virinojn, ruĝajn, grandajn, virinajn, kiujn, kiajn (ne *domonj*, *ruĝanj*, *kiunj* k.s.).
Se O-vorto havas la finaĵon N, tiam havu tiun saman finaĵon ankaŭ ĉiuj A-vortoj kaj tabelvortoj je U kaj A, kiuj estas rektaj priskriboj de tiu O-vorto:
grandan domon
domon ruĝan
tiun domon
tiajn domojn
tiun domon grandan
tian malgrandan domon antikvan
la malgrandajn domojn
domojn sen ĉiu ajn dubo tre antikvajn
Perverba priskribo de O-vorto tamen ne havu N-finaĵon: Mi refarbis la flavajn seĝojn blankaj.
Signifo «
N-finaĵo povas montri:
Krome oni principe rajtas uzi N anstataŭ je, sed tio estas pli teoria ol praktika.
Kiam frazparto kun N-finaĵo (N-frazparto) montras ion alian ol objekto, ĝi rolas kiel komplemento (N-komplemento) aŭ kiel priskribo (N-priskribo). Ofte oni ja povas alternative uzi rolvorteton.
Se oni pasivigas frazon, la objekto fariĝas subjekto. N-komplementoj kaj N-priskriboj tamen ne estas objektoj, kaj ne povas fariĝi subjekto de pasiva frazo.
N kune kun rolvorteto «
N-finaĵo povas kunlabori kun loka rolvorteto. Tiam N montras direkton.
Iafoje N-finaĵo kunlaboras kun la rolvortetoj anstataŭ kaj krom. Tiam N montras objekton.
Rolvortaĵoj kun N-finaĵo «
Ofte N-finaĵo kunlaboras kun E-vorto en rolvortaĵo: responde vian leteron, rilate tion.
Pli ol unu N-frazparto «
Povas esti en frazo samtempe pli ol unu frazparto kun N-finaĵo. Ekzemple povas esti du aŭ pli da rektaj objektoj de la sama verbo: Mi havas bovon kaj bovinon.FE.33 Aŭ povas esti ekz. tempa mezuro kaj rekta objekto: Eĉ unu momenton oni ne lasis min trankvila.FA3.7 Aŭ povas esti tempopunkto, rekta objekto kaj mezuro: Tiun vesperon ili alportis keston pezan pli ol cent kilogramojn. Estas multaj ebloj.
Sed oni ne uzu samtempe plurajn rektajn objektojn kun malsamaj rilatoj al la verbo. Ekzemple oni povas diri li min petis pri helpo aŭ li petis helpon de mi, sed ne *li min petis helpon*. Legu pli pri verboj kun alternativaj objektoj.